საქართველოს აღმოსავლეთ ნაწილში მდებარე რეგიონს – კახეთს - ჩრდილოეთიდან თუშეთი და დიდი კავკასიონის ქედი ესაზღვრება, აღმოსავლეთით და სამხრეთით აზერბაიჯანია, ხოლო მის დასავლეთით ქართლი მდებარეობს. ამ რეგიონს ორი ძირითადი მდინარე ჩამოუდის: ალაზანი აღმოსავლეთ ნაწილში და იორი - დასავლეთში.
ჩვ. წელთაღრიცხვის VIII საუკუნის ბოლოს კახეთი დამოუკიდებელ ფეოდალურ სამთავროს წარმოადგენდა. XII საუკუნის დასაწყისში მეფე დავით აღმაშენებელმა კახეთი წარმატებით შეიყვანა საქართველოს გაერთიანებული სამეფოს ფარგლებში და ამ მხარემ აღნიშნული სტატუსი 300 წელიწადზე მეტხანს შეინარჩუნა. 1460-იან წლებში, საქართველოს გაერთიანებული სამეფოს დაშლის შემდეგ, კახეთი დამოუკიდებელი სამეფო გახდა. 1762 წელს იგი მეზობელ სამეფოს, ქართლს, შეუერთდა, რის შედეგადაც აღმოსავლეთ საქართველოს სამეფო – ქართლ-კახეთი – შეიქმნა. ეს სამეფო, სპარსელების ხშირი შემოსევების გამო, საკმაოდ იყო დასუსტებული და 1801 წელს რუსთა ხელმწიფემ, პავლემ, მისი ანექსია მოახდინა.
მთელი საუკუნის განმავლობაში ქართლ-კახეთი რუსეთის მმართველობის ქვეშ იმყოფებოდა. 1918 წელს, ერთი წლის შემდგომ, რაც ვლადიმერ ილიას ძე ლენინის ბოლშევიკურმა პარტიამ რუსეთში სამხედრო გადატრიალება მოაწყო, საქართველომ დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. მაგრამ ეს დამოუკიდებლობა უდღეური აღმოჩნდა. 1921 წელს ბოლშევიკური არმია საქართველოს შემოესია. მომდევნო წელს საქართველო ახალშექმნილ საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირში (სსრკ) გააერთიანეს. 1990 წლის აპრილში, როდესაც გარეგანი შემოტევების შედეგად სსრკ საკმაოდ დაძაბუნდა და დაშლა დაიწყო, საქართველომ კვლავ დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. 1992 წელს დამოუკიდებელი ერის სტატუსი საერთაშორისო მასშტაბით იქნა რატიფიცირებული იმით, რომ საქართველო გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წევრი გახდა.
კახეთი, რომელიც მთელ საბჭოთა კავშირში განთქმული იყო როგორც წამყვანი რაიონი, დღესაც ვაზის კულტურის მხარედ რჩება. ახლახან არქეოლოგიური გათხრების შედეგად აღმოჩენილ იქნა ყურძნის კურკები, რომლებიც ქრისტეშობამდე 7000-6000 წლით არის დათარიღებული. კახეთის ყველაზე უფრო შთამბეჭდავი ღვინის ქარხანა წინანდალში მდებარეობს, სადაც ღვინის წარმოება 1865 წელს დაიწყო. იგი განთავსებულია ადგილ-მამულში, რომელიც ადრე ალექსანდრე ჭავჭავაძის საკუთრებას წარმოადგენდა; ალექსანდრემ, სახელმოხვეჭილმა პოეტმა და მოღვაწემ, ღვინის წარმოება სწორედ ამ ადგილზე წამოიწყო.
ბოდბის მონასტერი ბოდბეში
კახეთი, აგრეთვე, ცნობილია ეკლესიებითა და ისტორიული ძეგლებით, მათ შორის დავით გარეჯის
მონასტრით, რომლის ერთი ნაწილიც მთის შიგნითაა ჩაშენებული და ალავერდის ტაძრით, რომელიც სიმაღლით მეორე ტაძარს წარმოადგენს საქართველოში და რომლის გუმბათიც ორმოცდახუთ მეტრზეა აზიდული. ამ რეგიონში რამდენიმე ეროვნული ნაკრძალი მდებარეობს, რომელთა შორისაც ლაგოდეხის ეროვნული პარკი უპირველესი და უძველესია. იგი 1912 წელს გაიხსნა. ის უმთავრესად დასასვენებელ ადგილს წარმოადგენს, მაგრამ პარკი მნახველების ყურადღებას მცენარეული საფარითა და იქ მობინადრე ცხოველების დიდი მრავალფეროვნებითაც იპყრობს; მისი პეიზაჟები ადამიანისა და ბუნების ურთულეს ურთიერთმიმართებაზედაც ჩაგვაფიქრებს. კახეთის კიდევ ერთ ძირითად სანახაობას სიღნაღი წარმოადგენს, რომელიც ისტორიული დასახლებაა და დღეისათვის იქ დაახლოებით 2000 ადამიანი ცხოვრობს. სულ ახლახან სიღნაღში ისტორიული შენობების, ეკლესიებისა და კულტურული ძეგლების რესტავრაცია განხორციელდა. ამ მომხიბლავ ქალაქში ტურისტების ნაკადი სულ უფრო იზრდება.
კახეთი საქართველოს ერთ-ერთი უმშვენიერესი მხარეა კავკასიონის მთავარი ქედის თოვლიანი მთებით, მწვერვალებითა(3300-4500მ) და უღელტეხილებით, ვაკეებით, ველ-მინდვრებითა და ნახევრად უდაბნო ადგილებით. იგი ქვეყნის აღმოსავლეთით მდებარეობს. კახეთს ჩრდილოეთიდან რუსეთი ესაზღვრება, აღმოსავლეთიდან და სამხრეთიდან კი აზერბაიჯანი. იგი მოიცავს 12,2 ათას კმ2 ფართობს. მოსახლეობა 407,2 ათასი კაცია.
საოცარი სანახავია კახეთის კავკასიონი, ციცაბო ფერდობებით რომ ეშვება ალაზნის ვაკეზე. კახეთი უძველესი და უნიკალური მევენახეობა-მეღვინეობის რეგიონია საქართველოში. აქ მრავალი ჯიშის ყურძენი ხარობს და შესაბამისად, მრავალფეროვანი და მაღალხარისხიანი ღვინოებიც მზადდება.
კახეთის, როგორც ცალკე ტერიტორიულ ერთეულად ჩამოყალიბება უკავშირდება ქართველთა ეთნარქის, ქართლოსის ძის _ კახოსის სახელს. იმ პერიოდში კახეთი მოიცავდა ტერიტორიას კავკასიონსა და კახეთის მთას შორის, არაგვიდან ტყეტბამდე.
III-IV სს. მიჯნამდე კახეთის ცენტრი ჟალეთი იყო, ხოლო IV ს.-ის დამდეგიდან კახეთის ცენტრად მეფე მირიანმა უჯარმაში გადმოიტანა. XI საუკუნიდან დღემდე კახეთის ადმინისტრაციულ ცენტრად ქ. თელავი ითვლება.
VIII ს. წარმოიქმნა კახეთის ადრეფეოდალური სამთავრო. IX საუკუნიდან მისი საზღვრები გაფართოვდა დასავლეთით ქართლისაკენ მდ. ქსნამდე, აღმოსავლეთით ჰერეთისაკენ; ჩრდილოეთით კახეთის სამთავროს კავკასიონის ქედი ესაზღვრებოდა, ასე რომ ხევი, თუშ-ფშავ-ხევსურეთი და ქისტეთის სამხრეთი მთიანეთი მის ფარგლებში შევიდა, ხოლო სამხრეთით ძველი ქართული პროვინციალ, გარდაბანი X ს. შუა წლებამდე ასევე მის შემადგენლობაში შედიოდა.
IX-X სს. კახეთი აქტიურად მონაწილეობდა საქართველოს გაერთიანებისათვის ბრძოლაში.
XI-XII სს. მიჯნაზე კახთა ქორეპისკოპოსი კვირიკე III განუდგა საქართველოს მეფეს, "დაიპყრა კახეთი და ჰერეთიცა და იწოდა მეფედ კახთა". XII ს. დავით აღმაშენებელმა კახეთის სამეფო საქართველოს შემოუერთა.
XV ს. საქართველოს დაშლის შემდეგ ჩამოყალიბდა კახეთის სამეფო (გვიანდელი). ამ დროისათვის კახეთის სამეფოს პოლიტიკური და კულტურული ცენტრი გრემი იყო, მოგვიანებით (გრემის განადგურების შემდეგ) კი თელავი.
კახეთის სამეფო XIX საუკუნემდე არსებობდა.
ღირსშესანიშნაობები:
ალავერდი(X-XVII სს.),
ალვანი(VIII-IXსს.),
ბაიხოს სამება(VII ს.),
კვეტერას ციხე-სიმაგრე და ჯვარგუმბათოვანი ეკლესია(VIII-XI სს.),
მატანის ციხე(XVIII ს.),
გურჯაანის ყველაწმინდა (VIII ს.), ვ
აზისუბნის ორმოცნი(VI ს.),
ვაჩნაძიანის ყველაწმინდა(VIII-IXსს.),
ვეჯინის სამონასტრო კომპლექსი(X-XI სს.),
ზეგაანის ყველაწმინდა(Vი-VII სს.) და წმ. მარინეს ეკლესია(V ს.),
კარდენახის საბაწმინდა(VI-XIV სს.),
სანაგირეს სამეკლესიანი ბაზილიკა(X-XVI სს.),
ჭერემის ციხე-ქალაქი(V ს.),
წერმის სამეკლესიანი ბაზილიკა(X-XI სს.) და სასახლე(VIII-IX სს.),
ხორაუგის ქვაბთა სისტემა,
ვაზიანის ამაღლება(X ს.),
ხორნაბუჯის ციხე-ქალაქი(V ს.),
აკურას სამნავიანი ბაზილიკა(IX ს.), ა
ხალი შუამთა (XVI ს.),
ვანთა ხუროთმოძღვრული კომპლექსი(VIII-IX სს.),
ბატონის ციხე(XVII ს.),
იყალთოს მონასტერი და აკადემია(VI-XIIსს.),
კირისხევის ღვთისმშობლის ეკლესია(VI-VII სს.),
კონდამიანის უდაბნო და სამონასტრო კომპლექსი(VI ს.),
ძველი შუამთა(V_VII სს.),
ლელიანის სამონასტრო კომპლექსი(X_XI სს.),
ბერების სერი,გამოქვაბულთა კომპლექსი(VI-VIII სს.),
დავით-გარეჯა(VI-XVIII სს.),
კაწარეთის სამნავიანი ბაზილიკა(V_VI სს.),
ნაომარი გორა(ძვ. წ. II-I ათასწლ.),
საგარეჯოს წმ. პეტრეს და წმ. პავლეს დარბაზული ეკლესია(XVIII ს.),
მანავის გუმბათიანი ეკლესია(XVIII ს.),
მარტყოფის სამონასტრო კომპლექსი(VI-XIX სს.),
ნინოწმინდას სამონასტრო კომპლექსი(VI ს.), ც
იხე-ქალაქი უჯარმა(IV ს.),
ბოდბის სამონატრო კომპლექსი(IV-IX სს.),
ციხე-ქალაქი სიღნაღი(XVIII ს.),
ხირსას მამათა მონასტერი(VI ს.),
გრემი (XVI ს.),
ნეკრესის სამონასტრო კომპლექსი(IV-IX),
ნეკრესის წინაქრისტიანული სამლოცველო(ძვ.წ. II ს.),
ყვარლის ციხე(XVI-XVII სს.),
ყვარლის ნათლისმცემლის ეკლესია,
აღდგომის ტაძარი(XVI-XVII სს.),
ძველი გავაზის ღვთისმშობლის ტაძარი(V_VI სს.),
შილდას ნახევრად მიწაში ჩაფლული ტაძარი, ტელავის ძველი გალავანი(VIII-IX სს.)
ხაშმის სამნავიანი ბაზილიკა(V_VI სს) და სასახლე(IX-X სს.),
დუბის დედათა მონასტერი(VI ს.),
უძველესი ნაქალაქარი სოფელ მთისძირში,
ჯანდიერაანთ ციხე, მანავის ციხე(შუა საუკ.),
ახმეტის ოთხკუთხა კოშკი,
ჩაილუირის ციხე-გალავანი(შუა საუკ.),
ილიას ქანდაკება ილიას გორაზე(ყვარელი),
დურუჯის ხეობის ლოდი,
ყვარლის ღვინის გვირაბი,
ყვარლის საფუტკრეები და ფიქალები,
უდაბნოს სვეტი,
ქილაკუპრი და ფორფოტები(ტალახის ვულკანები)
მუზეუმები:
ვაჩნაძიანის სოფლის ისტორიული მუზეუმი,
თელავის ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მუზეუმი,
გ. ლეონიძის სახლ-მუზეუმი,
ვ. სარაჯიშვილის,
ვ. გოძიაშვილის,
ილო მოსაშვილის,
ი. ევდოშვილის,
ს. მირიანაშვილის,
ს. შანშიაშვილის,
ნიკო ფიროსმანის სახლ-მუზეუმები,
ნატო ვაჩნაძის სახლ-მუზეუმი,
ი. ჭავჭავაძის მუზეუმი,
მარჯანიშვილის მუზეუმი,
ახმეტის,
გურჯაანის,
დედოფლისწყაროს,
საგარეჯოს და გავაზის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმები
დაცული ტერიტორიები:
ვაშლოვანის ეროვნული პარკი;
თუშეთის ეროვნული პარკი;
ილტოს აღკვეთილი; ყორუღის აღკვეთილი;
ლაგოდეხის აღკვეთილი;
ივრის აღკვეთილი;
ჭაჭუნის აღკვეთილი
